De allerbeste formule die ik ooit leerde

Tijdens mijn school- en studietijd heb ik menig formule voorbij zien komen. Van de redelijk eenvoudige stelling van Pythagoras, de algemene gaswet en de wet van Boyle tot en met formules om constructies door te rekenen en andere waarvan ik nu niets meer weet, maar wel ooit een tentamen mee heb gehaald.

De formules die ik in die tijd leerde ‘klopten’ allemaal, in die zin: er was maar een goed antwoord. En als je maar lang genoeg door puzzelde, kwam je tot het juiste antwoord. Op zich spreken dat soort formules me ook aan. Ik hou er niet van als het niet klopt.

Toch is de formule waar ik het hier over wil hebben, de meest niet-exacte formule ooit. Ik leerde hem ook niet tijdens mijn school- en studietijd, maar in de eerste jaren na mijn studie tijdens mijn eerste baan. En heeft hij niets met wiskunde, chemie, natuur- of werktuigbouwkunde te maken, maar alles met mensen en dan met name het menselijk gedrag.

Met deze formule heb ik nog nooit een berekening kunnen oplossen of een toets gehaald, maar hij heeft me wel heel veel geleerd en gebracht. Het is deze:

G = P + K&E + O + E

Waarbij de G staat voor Gedrag, datgene dat we waarnemen aan een ander (of onszelf).

Vaak wordt dit verward met iemands Persoonlijkheid: dat wat we zien of merken aan iemand bestempelen we nog wel eens als iemands karakter. Is iemand vrolijk en aanwezig op een feestje (Gedrag)? Dan is het vast een extravert persoon (Persoonlijkheid).  Wordt iemand heel snel kwaad (Gedrag)? Dan is het vast een heel dominant type (Persoonlijkheid).

Beide conclusies over de persoonlijkheid kun je echter niet trekken op basis van het gedrag alleen.

Ik zal de formule verder uitleggen: het gedrag (G) wordt bepaald door Persoonlijkheid (P), iemands kennis & ervaring (K&E), de omgeving (O) waarin iemand zich bevindt en iemands Energieniveau (E). *

Gedrag (G) is dus datgene wat je ziet en ervaart, het is de buitenkant.

Vaak hetgeen waarop je op wordt afgerekend (of dat waarop je een ander beoordeelt).

Persoonlijkheid (P) is iemands karakter.

De geleerden zijn er nog niet uit in hoeverre dit nu is aangeboren of aangeleerd, maar ergens gaandeweg je leven is dit een redelijk stabiel gegeven. Er zijn verschillende analyses en hoofddimensies van persoonlijkheid ontwikkeld, waaronder bijvoorbeeld deze (Big Five):

• Extraversie – Introversie,
• Meegaand – Dominant,
• Ordelijk – Wanordelijk,
• Emotioneel stabiel – Neurotisch,
• Behoudend – Innovatief.

Daar waar jij je bevindt op de assen bepaalt je karaktereigenschappen: ben je aanpassend, aanhankelijk, imponerend, sociaal, tevreden, temperamentvol, gemoedelijk, dominant, enzovoort.

Zelf heb ik oa de persoonlijkheidstesten van de PPA en de CPI gedaan. Deze gebruiken andere assenstelsels, maar komen in de basis op hetzelfde neer en daaruit leerde ik bijvoorbeeld dat ik introvert ben, niet houd van verrassingen, maar wel van vernieuwing, dat ik houd van orde en structuur en dat ik van nature weinig dominant en beïnvloedend ben.

K&E (Kennis en ervaring) is alles wat je hebt geleerd en weet en hebben ook invloed op je gedrag.

Je ziet het al bij kleine kinderen gebeuren: hoe impulsief (persoonlijkheid/karaktereigenschap) een kind ook is, na een keer gevoeld te hebben hoe heet de kachel is (Ervaring), zal het dat een volgende keer niet (zo snel) nog eens doen (Gedrag).

Onder Kennis & Ervaring vallen bijvoorbeeld ook ‘manieren’ en kennis van verschillende culturen en kennis die je op hebt gedaan op cursussen en opleidingen. Zonder kennis over ‘hoe het heurt’ zul je je anders gedragen dan wanneer je de etiquette wel kent. En besluit toe te passen. Dat laatste is wel essentieel uiteraard ;-).

Ook je omgeving (de O in de formule) beïnvloedt voor een deel je gedrag.

Zit je bijvoorbeeld alleen op je werkkamer of sta je in een volle zaal? Ben je in een voor jou bekende omgeving of sta je op een netwerkborrel zonder enige bekende? Voel je je veilig waar je je bevindt of weet je nooit waar je aan toe bent? Met een onveilige omgeving bedoel ik niet alleen een donker achteraf steegje maar ook bijvoorbeeld een reorganisatie op je werk, waar nog niet duidelijk is wat de gevolgen zijn voor jouw baan. Reken er op dat je gedrag in die laatste situatie anders is dan wanneer het allemaal van een leien dakje gaat bij het bedrijf waar je werkt.

De laatste E staat voor Energie.

Ik leerde de formule kennen met een ander woord op die plek: Gezondheid. Maar ik heb ervaren dat dat niet allesomvattend is. Mijn gezondheid is bijvoorbeeld al jaren prima, niets te klagen, en toch, sinds ik veel meer sport en daardoor meer energie heb is mijn gedrag anders. Het is misschien maar een woordenkwestie, maar ik vind Energie beter representeren waar dit laatste , maar zeker niet onbelangrijkste deel van de formule over gaat.

Zou je deze weglaten, dan mis je namelijk toch zeker iets. Ga maar na: jij, met jouw persoonlijkheid, jouw kennis&ervaring in een bepaalde omgeving zónder hoofdpijn of jij, met diezelfde persoonlijkheid, kennis&ervaring in diezelfde omgeving mét hoofdpijn. Ik weet natuurlijk niet zeker hoe het jou dan vergaat, maar mijn grenzen van geduld zijn op dagen als die veel sneller in zicht dan anders. En ga er maar uit dat mijn gedrag dan echt anders is (lees: stukken minder aangenaam ;-)).

De kennis over mijn Persoonlijkheid en het begrip van de formule hebben me veel opgeleverd

Ik begreep daardoor mijn eigen gedrag veel beter. Waarom het mij bijvoorbeeld zoveel energie kostte om een dag in een ruimte met veel mensen te zijn. Ik ben best sociaal vaardig en mensen die mij niet kennen zouden makkelijk kunnen denken dat ik extravert ben. Mijn gedrag is dus anders dan mijn persoonlijkheid (introvert) doet vermoeden. En zolang ik energie heb, kan ik dat ook volhouden. Zet me op een dag met minder Energie in diezelfde omgeving en mijn gedrag zal anders zijn.

Zet me een paar dagen achter elkaar in diezelfde omgeving en ik weet zeker dat ik geen energie meer heb… Iets om rekening mee te houden in mijn planning dus.

Daarnaast heb ik op basis van deze formule ook een belangrijke beslissing in het begin van mijn carriere genomen (of eigenlijk, een foute voorkomen). Ik kwam er namelijk achter dat een managementfunctie niet goed bij mij zou passen, terwijl ik daar op dat moment wel voor werd ‘voorgesorteerd’. Ik had de Kennis & Ervaring (over dat laatste heb ik zo mijn twijfels, maar ik had in ieder geval de opleiding in de juiste richting), de Omgeving was prima en met mijn Energieniveau was ook niets mis. Maar die functie vereiste wel een meer dominante persoonlijkheid dan ik heb, gaf me minder structuur dan me lief was en vereiste meer interactie met mensen dan bij me past.

(Overigens trapte ik er verderop in mijn carriere toch in...)

Ik ben er van overtuigd dat het duurzamer is een functie te hebben die bij je persoonlijkheid past. Als er in je functie continue gedrag van je wordt verwacht dat niet bij je persoonlijkheid past, kost dat energie. Heel veel energie. En zoals je ziet in de formule, kom je daarmee in een neerwaartse spiraal. Want hoe minder energie je hebt, hoe lastiger het wordt je persoonlijkheid te compenseren.

Dit geeft dan ook meteen antwoord op de vraag die me veel wordt gesteld

Hoe kom je toch aan zoveel tijd voor je hobby's? (o.a. haken, hardlopen, zwemmen, lezen)

Ik doe heel erg mijn best dingen te doen die bij mijn persoonlijkheid passen. Zo houd ik er bij het aannemen van projecten rekening mee. Dat is me in het verleden vaak genoeg mis gegaan, om nu steeds beter in te schatten welke klussen wel en niet goed voor mij (en de organisatie) zijn. Soms kom je er niet onderuit, maar dan ben ik me er van bewust en houd ik er op andere vlakken rekening mee.

Daardoor hoef ik weinig te compenseren en kost mijn werk mij niet veel energie. Sterker nog, doordat ik dingen doe die bij me passen, krijg ik er energie van. Energie die ik dan ’s avonds in mijn blog kan stoppen bijvoorbeeld. Of waarmee ik nog maar eens een rondje ren.

Van dat hardlopen en zwemmen krijg ik ook energie. Mijn conditie is er enorm mee vooruit gegaan (ik loop met gemak de trappen op zonder als een hijgend paard het kantoor binnen te strompelen) en, evenzo belangrijk: beide sporten kun je redelijk ongestoord doen. Het geeft mij tijd om na te denken zonder onderbroken te worden. Ik loop en zwem zo mijn gedachten op een rijtje en kom zo tot conclusies die me weer verder helpen. Of verzin patronen die ik later uitwerk (een combinatie van hardlopen en haken is me nog niet gelukt ;-)).

Maar niet alleen mezelf heb ik beter leren begrijpen,

ik kan er het gedrag van anderen ook beter mee plaatsen. We zijn gewend om iemand te beoordelen of in te schatten op basis van zijn gedrag. Maar dat is maar de buitenkant. Ik vind het veel interessanter te snappen waar dat gedrag vandaan komt.

Waarom reageert iemand boos? Of opstandig? Dat is niet altijd per se omdat diegene een onaardige persoon is (sterker nog, ‘onaardig’ is volgens mij niet eens een persoonlijkheidskenmerk).

En daarbij bedenk ik me dat ik zelf vaak ook onderdeel ben van de formule voor die persoon: want hoe ik reageer of doe is de omgeving van die ander en dus van invloed op zijn of haar gedrag. Reageer ik boos, dan zal de ander zich anders gedragen, dan wanneer ik begripvol reageer. En geloof me, met die tweede houding heb ik doorgaans een beter gesprek dan met die eerste ;-)

En nu zul je denken: ‘Ja, maar als iemand onaardig tegen mij doet, hoef ik dat toch zeker niet over m’n kant te laten gaan?’ Nee, dat hoeft zeker niet. Maar ik weet zeker dat je je ongenoegen beter over de bühne krijgt en doordringt tot je gesprekspartner wanneer je rustig blijft dan wanneer je dezelfde houding aanneemt. Het vergt wat oefening om niet ook direct te exploderen of je, zoals ik, terug te trekken in dit soort gevallen, maar het heeft mij veel opgeleverd. Minder (onuitgesproken) conflicten bijvoorbeeld en dat scheelt weer een boel energie.

Later kwam ik er achter dat de formule niet compleet is. Daarover meer in een volgende blogpost.

Wil je weten hoe je deze kennis kunt toepassen in jouw organisatie?

Wil je weten hoe je mede aan de hand van het begrijpen van menselijk gedrag bijvoorbeeld een project kunt vlot trekken? Hoe je de missie en visie kunt laten leven? Of loop je persoonlijk aan tegen zaken waar je geen vat op krijgt?

Neem contact met me op voor een kennismakingsgesprek: ik luister graag naar waar je tegen aan loopt of waar je juist meer van zou willen en welke doelen je nastreeft. Ik denk graag met je mee hoe dat te bereiken.

17-02-2020